Gián tiếp có khi hay hơn trực tiếp

(KTSG) – Để chống tham nhũng, các biện pháp trực tiếp như điều tra, phát hiện và xử nặng những kẻ tham nhũng thường có hiệu quả không cao bằng hay không lan tỏa bằng các biện pháp gián tiếp. Có thể đó là soạn thảo luật lệ sao cho triệt tiêu động cơ tham nhũng, xây dựng một môi trường trong đó muốn tham nhũng cũng không được hay cải cách chế độ thu nhập để mọi người có thể sống tốt bằng đồng lương của mình.

Thiết nghĩ nguyên tắc này cũng có thể áp dụng cho các nỗ lực phòng chống dịch bệnh, như chuyện kiểm soát hạn chế người dân đi ra đường để cắt nguồn lây lan dịch Covid-19 trong cộng đồng. Rất dễ nghĩ ngay đến các biện pháp trực tiếp như xét cấp giấy đi đường và lập các trạm kiểm soát để chỉ cho những ai có giấy đi đường mới được phép lưu thông. Thế nhưng, thực tế cho thấy các biện pháp trực tiếp như thế sẽ thất bại vì gây tắc nghẽn, làm tụ tập đông người, đi ngược lại với mục tiêu giãn cách xã hội.

Ở đây các biện pháp gián tiếp có thể là gì? Nếu nhớ lại ngày trước, mỗi lần học sinh nghỉ học vào dịp hè chẳng hạn thì đường phố dường như vắng hẳn. Biện pháp tốt nhất để hạn chế người dân ra đường là giảm hẳn nhu cầu ra đường, ngắt các nguồn tạo mục đích phải ra đường như đóng cửa hàng quán, các địa điểm vui chơi giải trí, các sự kiện thể thao…

Nghiêm ngặt hơn nữa, tùy tình hình, có thể là ngưng các hoạt động của trường học, văn phòng, công ty, giảm bớt lượng người ở các cơ quan nhà nước, đóng cửa các chợ, siêu thị… Ngay lập tức số lượng người ra đường sẽ giảm mạnh – họ ra đường làm gì khi không thể đi làm, mua sắm, uống cà phê. Lúc đó cơ quan quản lý nhà nước chỉ còn việc kiểm tra ngẫu nhiên và phạt nặng các trường hợp ra đường không cần thiết.

Thực ra các biện pháp giãn cách xã hội cũng là để bảo vệ sức khỏe cho người dân. Vì vậy vấn đề quan trọng là làm sao người dân có ý thức tự bảo vệ chính họ và tránh các hành vi rủi ro như ra đường đi thăm nhau một cách không cần thiết. Lúc đó rõ ràng công tác truyền thông là làm sao cho người dân thấy được mức độ nghiêm trọng của dịch bệnh và tác hại của các hành vi rủi ro. Ra đường lúc này chỉ là các trường hợp chẳng đặng đừng vì những nhu cầu cấp bách hay một thiểu số bất chấp – một thiểu số đáng để bị phạt nặng.

Nguyên tắc thiết kế các biện pháp gián tiếp như nói ở trên là rất cần thiết khi chúng ta tìm cách mở cửa dần trở lại, để đưa nền kinh tế hoạt động bình thường. Trực tiếp là tìm cách duy trì sản xuất bằng các phương pháp như “ba tại chỗ”, “hai cung đường một điểm đến”. Gián tiếp là sớm chích vaccine đầy đủ cho công nhân để bảo vệ họ trước khi khôi phục sản xuất. Trực tiếp là tổ chức đi chợ hộ, nhưng gián tiếp là cho phép shipper hoạt động trở lại với các điều kiện như chích ngừa hay xét nghiệm thường xuyên…

Có thể khái quát như thế này: trực tiếp là cố gắng tự làm hết tất cả mọi việc và không làm tốt được việc gì, còn gián tiếp là để mọi người, mọi giới cùng xắn tay áo lên cùng làm, phát huy vai trò chủ động của người dân; vai trò của giới quản lý là tạo điều kiện để mọi người làm tốt phần việc của họ. Áp dụng nguyên tắc này chúng ta sẽ dễ dàng quyết định cho bệnh viện tư thu tiền để điều trị bệnh nhân Covid-19 có điều kiện; hàng hóa cứ để người dân tự phân phối như lâu nay miễn sao họ đủ điều kiện như đã chích ngừa… và nhiều điều khác nữa.